Özel Eğitim Danışmanlığı

 

Nasıl ki yetişkinler olarak hepimiz, bedensel özelliklerimiz ve öğrenme yeteneklerimiz açısından birbirimizden farklıysak çocuklar da birbirlerinden farklılar.

Çeşitli nedenlerle, gelişim alanlarının birinde ya da daha fazlasında + veya - yönlerde sapmalar görülen ve akranlarından belirgin vaziyette bireysel yeterlilikler ile eğitim anlamlarında farklılıklar gösteren çocuklar, özel gereksinimli çocuklardır. Bu çocuklar,  eğitimden yararlanmaları ve gereksinimlerinin karşılanması için kendilerine özel olarak hazırlanmış eğitim programlarına ve hizmetlere gereksinim duyarlar. Bunlar da özel eğitim hizmetleri adı altında toplanır, diyebiliriz.

Özel eğitimi daha iyi anlayabilmek ve anlatabilmek için bazı kavramları bilmek gerekir:

Zedelenme:  Bireyin; (doğum öncesi, doğum anı ya da sonrasında) psikolojik, fizyolojik, anatomik özelliklerinde geçici ya da kalıcı türden bir kayıp, bir yapı ya da işleyiş bozukluğu olması durumudur.

Yetersizlik/ Güçlük: Zedelenmelerin sonucu organın işlevini yerine getirememesi ve bireyin bedensel ve zihinsel davranışlarının sınırlanması durumudur.

Özür/Engel: Bireyin yetersizlik yüzünden yaş, cinsiyet, sosyal ve kültürel faktörlere bağlı olarak normal kabul edilen bir rolü yerine getirmede sınırlılıklara yol açan ya da bireyi bundan alıkoyan bir problem durumudur.

Hayatın her alanında olduğu gibi özellikle böylesi hassas konularda da doğru sözcüklerle, tanımları doğru yapmamız bile, iletişimde ve problemlerin çözümünde bizlere yol gösterici olacaktır.

Bunların yanında bahsedilmesi gereken diğer bir kavram da risk taşımadır. Halen bir yetersizliği belirlenemeyen ancak ileride yetersizlik gösterme ihtimali normalde beklenenden daha fazla olan anlamında kullanılır. Ayrıca, öğrenme, sosyalleşme, olgunlaşma güçlükleri nedeniyle genel eğitim sınıflarında akademik başarısızlık yaşayan ya da özel eğitim hizmetleri açısından tanı alma riski bulunan çocuklar için de kullanılmaktadır.

Risk taşıma kavramı, erken müdahale programları, erken eğitim, erken çocukluk özel eğitimi gibi okulöncesi özel eğitim uygulamaları için önemli bir kavramdır.

• Farklı Gelişim Gösteren Çocuklar

Gelişim dönemlerine göre; akranlarından farklı gelişen, genellikle özel bir dikkat, eğitim veya farklı bir yaklaşım gerektirebilen çocuklardır.

1. Özel Gereksinimli Çocuklar: Farklı gelişim gösteren çocuklar genellikle özel eğitim ihtiyaçları olan çocukları içerebilir. Otizm spektrum bozukluğu, dikkat eksikliği hiperaktivite bozukluğu (DEHB), öğrenme güçlüğü gibi durumlar bu kategoriye girebilir.
2. Farklı Hızda Gelişim Gösteren Çocuklar: Bazı çocuklar, belirli alanlarda yaşıtlarından daha hızlı veya daha yavaş bir gelişim gösterebilirler. Örneğin, duygusal gelişim, sosyal beceriler veya bilişsel yeteneklerde farklılıklar olabilir.
3. Duygusal ve Davranışsal Farklılıklara Sahip Çocuklar: Bazı çocuklar duygusal kontrolde zorluklar yaşayabilirler, dikkatlerini toplamakta veya sosyal etkileşimlerde sorunlar yaşayabilirler.
4. Özel Yetenekli ve Üstün Zekâlı Çocuklar: Bazı çocuklar belirli alanlarda diğerlerinden daha üstün yetenekler gösterebilirler. Örneğin, müzik, matematik, sanat veya dil konularında özel yeteneklere sahip olabilirler.

 

Erken müdahale, bireyselleştirilmiş eğitim, aile katılımı ve uzman desteği, esneklik ve sabır verilecek etkin ve etkili desteğin olmazsa olmazlarıdır.

 

• Erken Müdahale

 

Erken müdahale, gelişimsel gecikme ya da yetersizliği olan veya risk grubunda olan bebek ve küçük çocukların (36 aya kadar) ailelerine yönelik olarak geliştirilen programları ifade etmektedir.

Erken müdahale amaçları şu şekildedir:

• Yetersizliği olan çocuklara yönelik uygun hizmetler sağlamak,
• Gecikme ve yetersizlik düzeylerini en aza indirgeyebilmek,
• Her bir çocuğun normal gelişimsel yapı taşlarına ulaşabilme şansını en üst düzeye çıkarmak,
• Çocuklarının gelişimi için ailelerin olumlu şekilde yönlendirilmesine yardımcı olmaktır.

Erken müdahale için üç farklı düzeyden söz edilebilir:

• Temel Müdahale: Beklenilen sorunlar vardır. Hedef bu beklenilen sorunların önüne geçmek onlar ortaya çıkmadan müdahale etmektir. Müdahale ya ülkedeki genel nüfusu ya da risk altındaki kitleyi amaçlar.
• İkincil Müdahale: Ortaya çıkan olumsuzlukların yaygınlığını azaltmayı amaçlar. Daha ciddi sorunları önlemek üzere mevcut erken belirtilerin üstesinden gelerek yüksek risk taşıyan kitleye müdahale eder.
• Üçüncül Müdahale: Ortaya çıkan olumsuzlukların tekrarını azaltmayı amaçlar. Etkilenen bir kitleye müdahale eder, mevcut ciddi sorunların üstesinden gelir ve tekrarını veya uzun vadede devamını önler.

Erken müdahale; müracaat, değerlendirme, tanılama, bilgilendirme/yönlendirme, bireyselleştirilmiş aile hizmet planı (BAHP) toplantısı, hizmet koordinatörlüğü, BAHP 6 aylık gözden geçirme, yıllık BAHP güncelleme, geçiş süreci şeklinde belirli basamaklardan oluşmaktadır.

Erken müdahale tanımında bulunan risk grubunda etkin olan faktörler:

• Biyolojik faktörler (kalıtımsal bozukluklar, doğum öncesi ve doğum sırasındaki beyin hasarları gibi),
• Aile (olumsuz ebeveynlik, babanın rolü, genç yaşta ebeveynlik, ebeveynin psikolojik durumu gibi),
• Çevre (çocuğun hem ailesi ile hem diğer, daha geniş olan sosyal çevresi ile hem de bunların birbirleriyle olan etkileşimleri gibi).

Müdahale programlarının temel aldığı farklı teorik yaklaşımlar vardır (Karşılıklı Etkileşim Modeli, Ekolojik Yaklaşım Modeli, Psikoanalitik-Gelişim Modeli, Davranışçı Yaklaşım Modeli vb.)

Müdahale Programlarının Etkili Olabilmesi için Kurallar:

1. Hedef kitleyi belirlemede öncelikleri saptamak.
2. Programların başlama yaşı ve devam süresi
3. Geniş kapsamlı programlar (Tüm gelişimi, sağlığı, beslenmeyi ve bakımı içeren programlar)
4. Aile katılımı
5. Uygun içerik
6. Uygulama yapılacak grubun büyüklüğü ve iç dinamiği
7. Uygulamacıların özellikleri ve çalışmaya uygunlukları
8. Değerlendirme ve takipte süreklilik